" Σιάτιστα "

Τοπική Ιστορία  1ο       Δημ. Σχ. Σιάτιστας

Η μεγάλη ακμή και ο πλούτος της Σιάτιστας ήταν η αιτία που πέντε φορές από το 1784 πολυάριθμες ορδές Τουρκαλβανών επέδραμαν στην πόλη. Οι επιδρομές αυτές αποκρούστηκαν με γενναιότητα από τους κατοίκους της που αμύνονταν οχυρωμένοι στα αρχοντικά και στις εκκλησίες. Τα σημάδια από αυτές τις επιθέσεις έμειναν τόσο ανεξίτηλα στην ψυχή των Σιατιστινών, ώστε τραγούδησαν την επιτυχή αντιμετώπιση της πρώτης επιδρομής στον «τρανό χορό», που χορεύεται και σήμερα στις πλατείες μετά την τέλεση του μυστηρίου του γάμου. Στο τραγούδι αυτό αναφέρεται η Σιατιστινή κυρά Σανούκω-Χατζηγιάννη να παινεύεται για τα «ψηλά σπίτια».

Οι Σιατιστινοί Αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου εξέδωσαν την πρώτη Ελληνική εφημερίδα με τον τίτλο «ΕΦΗΜΕΡΙΣ» στη Βιέννη στις 31 Δεκεμβρίου 1790, με στόχο την πνευματική και πολιτική αφύπνιση των υπόδουλων Ελλήνων. Οι αφετηρίες και τα μηνύματα της εφημερίδας ήταν συνυφασμένα με τον ξεσηκωμό του γένους για την αποτίναξη του Τούρκικου ζυγού και ιδιαίτερα με το κίνημα του Ρήγα Φεραίου. Ο ρόλος των αδελφών Πούλιου κατά την περίοδο εκείνη ήταν σημαντικότατος. Η προσφορά τους στα ελληνικά γράμματα και την υπόθεση αποτίναξης του Τουρκικού ζυγού ήταν αποφασιστική και άξια θαυμασμού.

Ανάμεσα στους 8 πρωταγωνιστές που στραγγαλίστηκαν με το Ρήγα, στο Βελιγράδι, στις 24 Ιουνίου 1798, είναι και ο Σιατιστινός Θεοχάρης Τουρούντζιας, ο οποίος με το πρόσχημα των εμπορικών του απασχολήσεων, μετέφερε προκηρύξεις και επαναστατικό υλικό στη Βουδαπέστη και Ζέμουν, όπου διέμενε η οικογένεια του. Θερμοί συνεργάτες του Ρήγα ήταν επίσης οι Σιατιστινοί μεγαλέμποροι Κων/νος Δούκας και Νικόλαος Λασπιάς.

Θρυλική μορφή ήταν ο Γεώργιος Νιόπλιος απόγονος της οικογένειας του Σιατιστινού λογίου Γεωργίου Ρούση, ο οποίος υπήρξε έφορος των Σχολών της Σιάτιστας, μέλος της Εθνικής Εταιρίας των Φιλικών και προστάτης της διοργάνωσης της άμυνας ενάντια στις επιδρομές των Τούρκων. Ως οπλαρχηγός εκπροσωπώντας τη Σιάτιστα, διοργάνωσε με τους προκρίτους γειτονικών περιοχών, στο Μοναστήρι της Παναγίας του Δορβά στις 19 Φεβρουάριου 1822 μαζί του ήταν και οι Μανούσηδες, ο ξακουστός λόγιος Γ. Ζαβίρας, οι δάσκαλοι Δ. Καρακάσης,  Μιχ. Παπαγεωργίου, Μιχ. Δούκας και Δημ. Αργυριάδης και ο Ν. Kασoμoύλης  που πρωτοστάτησαν, και πλήθος άλλων σημαντικών ανδρών, στον κοινό ξεσηκωμό στη Δυτική Μακεδονία. Τρεις επιδρομές Τούρκών ενάντια στη Σιάτιστα στα 1827, 1828 και 1830 αποκρούστηκαν με γενναιότητα από τους κατοίκους με αρχηγό το Γεώργιο Νιόπλιο.

Εγκυκλοπαίδεια Τομή: Επαναστατικές εστίες του 1821

Την επιδρομή τριών σωμάτων Γκέκηδων το Σεπτέμβριο και Οκτώβριο του 1877 εναντίον της Σιάτιστας, οι Σιατιστινοί την απέκρουσαν με μεγάλη επιτυχία. Η συμβολή της Σιάτιστας στην επανάσταση του Μπουρίνου στις 18 Φεβρουαρίου 1878 ήταν σημαντική και καθιερώνεται σαν ορόσημο στην ιστορία του Μακεδονικού Ελληνισμού. Τα αντάρτικά σώματα άρχισαν να φυτρώνουν του ένα κοντά στο άλλο με Σιατιστινούς και άλλους κατοίκους των γύρω χωριών. Στην περιοχή της Σιάτιστας εμφανίστηκαν ο Σιατιστινός Γούλιας Κράκας και η αδερφή του η θρυλική Καπετάνισσα Περιστέρα, η οποία σε ηλικία 18 ετών έγινε καπετάνισσας με το όνομα ‘ καπετάν Σπανοβαγγέλης’ και άρχισε κλεφτοπόλεμο με τους Τούρκους στις περιοχές Κοζάνης και Καστοριάς. Στην ανδροποίησή της θυσίασε και τα ωραία της μακριά μαλλιά, τα οποία όπως διηγείται η ίδια ‘έκοψε κι σκόρπισε στους βάτους και στους θάμνους του βουνού’.

Στα χρόνια του Μακεδονικού αγώνα, η Σιάτιστα προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες. Ο σχηματισμός στη Σιάτιστα της Εθνικής Επιτροπής από τον πρωτομάρτυρα του Μακεδονικού Αγώνα Παύλο Μελά, ο οποίος την επισκέφτηκε στις 22 Ιουνίου 1904 με τον Κοζανίτη γιατρό Μεταξά στάθηκε από τις απαρχές της συστηματικής προετοιμασίας του Μακεδονικού Αγώνα. Ο Παύλος Μελάς, τον οποίο οι κάτοικοι υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό, παρέμεινε στη Σιάτιστα για μια μέρα και ίδρυσε το Συμβούλιο Άμυνας από 3 γιατρούς και 3 καθηγητές. Το σώμα του και άλλα αντάρτικα σώματα στελεχώνονται από δεκάδες Σιατιστινούς, πολλοί από τους οποίους σκοτώθηκαν στα βουνά της Μακεδονίας. Συνεχιστές του αγώνα του Παύλου Μελά υπήρξαν οι Σιατιστινοί Παύλος Νεράντζης ή καπετάν Περδίκας, Θωμάς Καράντζιας, Γεώργιος Κοτσώνας ή καπετάν Αρίδας και πολλοί άλλοι Σιατιστινοί.

Ο Μιχάλης Αναστασάκης γιατρός αρχηγός των εθελοντών Κισαμιτών Κρητών γράφει: " Εάν η Σιάτιστα έπιπτε, ίσως τα όρια του Ελληνικού κράτους θα ήσαν νοτιώτερον της Φλωρίνης ΄

.