ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΗΝ «ΙΛΙΑΔΑ» ΤΟΥ ΟΜΗΡΟΥ
Τα ηρωικά κατορθώματα που αφηγείται το έπος Ιλιάδα βασίζονται στην παράδοση του Τρωικού πολέμου, ο οποίος χρονολογικά τοποθετείται στον 12ο αι. π.Χ. Επειδή όμως ο Όμηρος συνέθεσε το ποιητικό αυτό δημιούργημα τέσσερις αιώνες αργότερα, γύρω στο 750 π.Χ. προβάλλονται περισσότερο οι πολιτικές, οι πολιτισμικές και οι κοινωνικές συνθήκες της αρχαϊκής εποχής. Η ιστορική αλήθεια έχει αναμιχθεί με τη δημιουργική φαντασία του ποιητή.
Ένας από τους λόγους που επιλέχτηκαν για δραματοποίηση αποσπάσματα της Ιλιάδας είναι ότι το έργο αυτό αποτελεί κορυφαίο ποιητικό δημιούργημα της τέχνης του ελληνικού λόγου, που η εξαιρετική ποιότητα του γλωσσικού πλούτου διακρίνεται και μέσα από τη διασκευή των αποσπασμάτων των ραψωδιών που χρησιμοποιήθηκαν, η οποία βασίστηκε στις έμμετρες μεταφράσεις των λογοτεχνών Αλέξανδρου Πάλλη και Ιάκωβου Πολυλά.
Επίσης οι ιδέες, οι αξίες, οι αρετές και ο συναισθηματικός πλούτος των ηρώων του αρχαϊκού κόσμου εντυπωσιάζουν, φανερώνοντας το υψηλό επίπεδο ενός καταπληκτικού πνευματικού και ηθικού πολιτισμού. Προφανώς γι΄ αυτό ο Όμηρος για τον Πλάτωνα ήταν ο ποιητής που όλη την Ελλάδα έχει διαπαιδαγωγήσει, ενώ για τον Αριστοτέλη υπήρξε ο μεγαλύτερος ποιητής και γι΄ αυτόν τον λόγο μετέδωσε και στον μαθητή του τον Αλέξανδρο, τον γιο του Φιλίππου του Β΄, αυτόν τον θαυμασμό του.
Το κύριο θέμα της Ιλιάδας είναι η οργή (μήνις) του Αχιλλέα εναντίον του βασιλιά Αγαμέμνονα, επειδή του πήρε αυθαίρετα το δικό του γέρας (λάφυρο), τη Βρισηίδα. Θυμίζει ένα πρόβλημα που προκύπτει συχνά στην ανθρώπινη κοινωνία: της αδικίας, της υποτίμησης, της περιφρόνησης του «άξιου». Θίγεται το θέμα της βαθύτατα επώδυνης απογοήτευσης του ικανού και της βίωσης της μοναξιάς του. Κι όλη αυτή η αδικία που πληγώνει γεννά τον θυμό. Στο έπος μελετούμε τη διαχείριση του δύσκολου συναισθήματος του θυμού. Ο Αχιλλέας έχει να διαχειριστεί διλήμματα που προκύπτουν από την απογοήτευσή του. Ωστόσο δεν επιλέγει τη βίαιη σύγκρουση με τον αλαζόνα ηγεμόνα και ούτε την ασφαλή καταφυγή στο παρελθόν του (την επιστροφή στη Φθία), αλλά την απόσυρση. Ο Όμηρος φαίνεται πως προτείνει την υπομονή και τότε θα επικρατήσει το ηθικά δίκαιο, για το οποίο μεριμνά ο Δίας.
Στον διάλογο Πριάμου και Ελένης διαπιστώνει κανείς την ευγένεια και το ανώτερο ήθος των προσώπων. Ο Πρίαμος συμπεριφέρεται με απόλυτο σεβασμό προς την Ελένη, επιδεικνύοντας ανεκτικότητα και κατανόηση της ανθρώπινης φύσης κι επομένως των ανθρώπινων λαθών. Η μακρόθυμη αυτή στάση εντυπωσιάζει καθώς διαπιστώνουμε πως οι άνθρωποι στα ομηρικά έπη διαθέτουν ελευθερία βούλησης και είναι υπεύθυνοι για την τύχη και τη ζωή τους.
Επίσης ο Πρίαμος δε διστάζει να απαριθμήσει τις αρετές των αντιπάλων του, φανερώνοντας το μεγαλείο της ψυχής του και την πίστη στη δική του αξία. Διότι μόνο ο ικανός κι αυτός που πιστεύει στην αξία του μπορεί να αναγνωρίσει στους αντιπάλους τις ικανότητές τους και να τους επαινέσει. Προσπάθεια υποτίμησης και εξευτελισμού των αντιπάλων μόνο ένας ποταπός ηγεμόνας που αισθάνεται ανεπαρκής επιδεικνύει.
Στο Ομηρικό έπος κατακρίνεται η ανευθυνότητα του Πάρη που επιφέρει πολλά δεινά. Οι θεές Ήρα και Αθηνά αναδεικνύονται υπερασπίστριες των Αχαιών, όχι μόνο γιατί ο Πάρης τις προσέβαλε, προτιμώντας την υπόσχεση-δώρο της Αφροδίτης, αλλά και γιατί συμπεριφέρθηκε ανεύθυνα, σκεπτόμενος εγωιστικά κι όχι ως μελλοντικός ηγεμόνας για το κοινό καλό.
Οι αυθεντικοί ηγέτες αναδεικνύονται στους αγώνες, όπου θέτουν πρώτο τον εαυτό τους, υπερασπιζόμενοι το σύνολο. Ένας τέτοιος ηγέτης είναι ο Αχιλλέας, που ενώ γνωρίζει πως θα είναι λιγόχρονος, είναι ο πρώτος πρόθυμος αγωνιστής, που ωστόσο πλήττει αφόρητα από την απραξία στην οποία τον οδήγησε του Αγαμέμνονα η προσβολή.
Ένας αληθινός ηγέτης και πρότυπο φιλοπατρίας είναι ο Έκτορας. Αρνείται να πιει κρασί που του προτείνει η Εκάβη, λόγω της υπευθυνότητάς του απέναντι στο χρέος, διότι πρέπει να είναι αξιόμαχος πολεμιστής. Ο Έκτορας στη συνάντησή του με την Ανδρομάχη αναλύει τα στοιχεία που δομούν τη σκέψη και τις αρχές του. Νοιάζεται για όλους, σηκώνει μόνος του όλο το βάρος για τη σωτηρία της πατρίδας και μεριμνά και για τη μελλοντική καλή διακυβέρνηση της Τροίας από τον γιο του. Είναι ακλόνητα σταθερός στην επιδίωξη των στόχων του και στον αγώνα του, μολονότι γνωρίζει πως δε θα αργήσει η Τροία να χαθεί. Κανένα λογικό επιχείρημα και κανένας κακός οιωνός δε θα τον κάνουν να προδώσει τα ιδανικά του, να παρατήσει τον αγώνα του και την επιτέλεση του μεγάλου χρέους.
Εντυπωσιάζει επίσης η αμοιβαία στοργή που διακρίνεται στο ζεύγος Έκτορα-Ανδρομάχης και η ελεύθερη έκφραση του λόγου. Ο Όμηρος μοιάζει πως επιδιώκει να αποδείξει ότι όταν η σχέση του ζεύγους είναι γεμάτη στοργή, τότε αυτή αναδεικνύεται στη σημαντικότερη ανθρώπινη συγγένεια.
Αξίζει ακόμη να αναφερθεί πως η γυναίκα στα ομηρικά έπη φαίνεται πως αξίζει σεβασμό για την ομορφιά της, για την αρετή της, για τον ψυχικό δεσμό με το σύζυγο και τη στοργή της γι΄ αυτόν, καθώς και για την ισότιμη συμμετοχή με τον άνδρα στα προβλήματα της κοινής τους ζωής, χάρη στην εξυπνάδα της.
Τέλος, στο επίπεδο της ιδεολογίας προβάλλεται ως πρότυπο επιθυμητό η ευσέβεια προς τους θεούς, οι οποίοι απεχθάνονται την αλαζονεία, την έπαρση και την αδικία. Έτσι καθορίζονται τα όρια της επιθυμητής ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Ζωή-Δέσποινα Στέφου
ΠΗΓΕΣ:
- Όλγας Κομνηνού-Κακριδή Σχέδιο και τεχνική της Ιλιάδας, Βιβλ. Εστίας, 1986
- Κώστα Παπαγεωργίου Ο Όμηρος-Πρόσωπα,πράγματα και ιδέες στην Ιλιάδα και Οδύσσεια, Φωτοσυνθετική Πανέζη, 1986
- Δημήτρη Καραγιάννη Η αδικία που πληγώνει, εκδ. Αρμός, 2010